Değerli eser sahipleri,

Yoğun bir çaba ve fikir çalışmasının ürünü olarak meydana getirdiğiniz eseriniz hakkında bilmeniz gereken bir takım hukuki konular mevcuttur. Yazının devamında bunları bulacaksınız. Her ne kadar Hukukun ağır dilinden uzak ifadelerle bu yazıyı oluşturmaya gayret etmiş isek de bunda başarılı olamamamız ihtimaline karşı size kısa bir özet vermeyi uygun görüyoruz.

Eser sahibi olmak size bir takım haklar tanıdığı gibi, sizi bir takım kısıtlamalarla da karşı karşıya bırakmaktadır. Özellikle eserinizde başkalarının eserlerinden alıntı yapıyorsanız, hukuki ve cezai sorumluluk altında kalmamak için alıntı yapmaya ilişkin kuralları iyi bilmelisiniz.

Fikir ve Sanat Eserleri Kanununda hak ihlalleri konusunda düzenlenmiş olan cezalar hayli caydırıcı nitelikte olduğundan biz size aşağıdaki yazının tamamını dikkatle okumanızı tavsiye ediyoruz.

1. GİRİŞ VE TANIMLAR

5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu yalnızca eser sahipleri ve bağlantılı ilişkileri düzenlemek için çıkarılmış olup, kanun kapsamındaki hakların ve yükümlülüklerin bilinmesi, eser sahibi ve yayıncılar bakımından önem taşımaktadır. Kanunda eser sahiplerinin manevi ve mali haklarını belirlemek, korumak, bu ürünlerden yararlanma şartlarını düzenlemek, öngörülen esas ve usullere aykırı yararlanma halinde yaptırımları tespit etmek amacıyla düzenlemeler yapılmıştır.

5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa göre meydana getirdiğiniz mahsulün bir eser sayılabilmesi için kanundaki eser tanımına uygun olması gerekmektedir.

Buna göre eser; ?Sahibinin hususiyetini taşıyan ilim ve edebiyat, musiki, güzel sanatlar veya sinema eserleri olarak sayılan her nevi fikir ve sanat mahsulleridir?.

Bir fikir ve sanat ürününün eser olarak kabul edilip koruma altına alınabilmesi için ;

a. Sahibinin hususiyetini taşıması,
b. Şekillenmiş olması,
c. Kanunda sayılan eser türlerinden birine girmesi,
d. Fikri bir çabanın sonucu olması,
gerekmektedir.

Hukukumuzda eser sahipliği, eserin yaratılması ile kazanılır, ayrıca herhangi bir makama tescil zorunluluğu yoktur.

Kanunumuzda belirlenmiş olan eser kategorileri şunlardır:

• İlim ve Edebiyat Eserleri

? Herhangi bir şekilde dil ve yazı ile ifade olunan eserler,
? Her biçim altında ifade edilen bilgisayar programları ve bir sonraki aşamada program sonucu doğurması koşuluyla bunların hazırlık tasarımları; (Ara yüzüne temel oluşturan düşünce ve ilkeleri de içine almak üzere, bir bilgisayar programının herhangi bir öğesine temel oluşturan düşünce ve ilkeler eser sayılmazlar.)
? Her nevi rakslar, yazılı koreografi eserleri, Pandomimalar ve buna benzer sözsüz sahne eserleri;
? Bedii vasfı bulunmayan her nevi teknik ve ilmi mahiyette fotoğraf eserleriyle, her nevi haritalar, planlar, projeler, krokiler, resimler, coğrafya ve topografya?ya ait maket ve benzerleri, her çeşit mimarlık ve şehircilik tasarım ve projeleri, mimari maketler, endüstri, çevre ve sahne tasarım ve projeleri,

• Güzel Sanat Eserleri

Estetik değere sahip olan;
? Yağlı ve sulu boya tablolar,
? Her türlü resimler, desenler, pasteller,
? Gravürler, güzel yazılar ve tezhipler,
? Kazıma, oyma, kakma veya benzeri usullerle maden, taş ağaç veya diğer maddelerle çizilen veya tespit edilen eserler kaligrafi, serigrafi.
? Heykeller, kabartmalar ve oymalar.
? Mimarlık eserleri.
? El işleri ve küçük sanat eserleri,
? Minyatürler ve süsleme sanatı ürünleri,
? Tekstil, moda tasarımları.
? Fotografik eserler ve slaytlar,
? Grafik eserler,
? Karikatür eserleri,
? Her türlü tiplemeler,

• Musiki Eserleri

Musiki eserleri, her nevi sözlü ve sözsüz bestelerdir.

• Sinema Eserleri

Sinema eserleri, her nevi bedii, ilmi, öğretici veya teknik mahiyette olan veya günlük olayları tespit eden filmler veya sinema filmleri gibi, tespit edildiği materyale bakılmaksızın, elektronik veya mekanik veya benzeri araçlarla gösterilebilen, sesli veya sessiz, birbiriyle ilişkili hareketli görüntüler dizisidir.

• Veri Tabanları

İŞLENMELER VE DERLEMELER

Buraya kadar sayılan hususların yanında, eserinizi oluştururken başka bir eser sahibinin eserinden de yararlanmış olmanız halinde bilmeniz ve dikkat etmeniz gereken konular da vardır.

Diğer bir eserden istifade suretiyle vücuda getirilip de bu esere nispetle müstakil olmayan ve aşağıda başlıcaları yazılı fikir ve sanat mahsulleri işlenmedir:

1. Tercümeler;
2. Roman, hikâye, şiir ve tiyatro piyesi gibi eserlerden birinin bu sayılan nevilerden bir başkasına çevrilmesi;
3. Musiki, güzel sanatlar, ilim ve edebiyat eserlerinin filim haline sokulması veya filime alınmaya ve radyo ve televizyon ile yayıma müsait bir şekle sokulması;
4. Musiki düzenleme ve tertipleri;
5. Güzel sanat eserlerinin bir şekilden diğer şekillere sokulması;
6. Bir eser sahibinin bütün veya aynı cinsten olan eserlerinin külliyat haline konulması;
7. Belli bir maksada göre ve hususi bir plan dahilinde seçme ve toplama eserler tertibi;
8. Henüz yayımlanmamış olan bir eserin ilmi araştırma ve çalışma neticesinde yayımlanmaya elverişli hale getirilmesi (İlmi bir araştırma ve çalışma mahsulü olmayan alelade transkripsiyonlarla faksimileler bundan müstesnadır.);
9. Başkasına ait bir eserin izah veya şerhi yahut kısaltılması.

Bir işlenmenin ve derlemenin sahibi, asıl eser sahibinin hakları mahfuz kalmak şartıyla onu işleyendir.
Asıl eser sahibinin eseri üzerindeki haklarını ihlal etmeden ve onun izni ile işleme veya derleme eser meydana getirebilirsiniz. Bir eserden, onu işlemek suretiyle faydalanma hakkı münhasıran eser sahibine aittir. Asıl eser sahibinin izni olmaksızın eserin işlenmesi mümkün değildir.

ESER SAHİBİNİN HAKLARI

Eser sahibinin maddi ve manevi olmak üzere iki türlü hakkı bulunmaktadır. Oluşturduğunuz eserinizde bir başka eser sahibinin bu iki hakkından herhangi birini ihlal etmemeniz gerekmektedir. Böyle bir durumda siz ve yayıneviniz hukuki ve cezai sorumlulukla karşı karşıya kalabilirsiniz.

Eser sahibine tanınan hak ve salahiyetler eserin bütününe ve parçalarını kapsamaktadır.

Bu haklar manevi ve maddi haklar olmak üzere ikiye ayrılır.

MANEVİ HAKLAR:

• UMUMA ARZ SALAHİYETİ: Bir eserin umuma arzedilip edilmemesini, yayımlanma zamanını ve tarzını munhasıran eser sahibi tayin eder.

• ADIN BELİRTİLMESİ SALAHİYETİ: Eseri, sahibinin adı veya müstear adı ile yahut adsız olarak, umuma arzetme veya yayımlama hususunda karar vermek salahiyeti munhasıran eser sahibine aittir.

• ESERDE DEĞİŞİKLİK YAPILMASINI MENETMEK: Eser sahibinin izni olmadıkça eserde veyahut eser sahibinin adında kısaltmalar, ekleme ve başka değiştirmeler yapılamaz.

MALİ HAKLAR:

• İŞLEME HAKKI: Bir eserden, onu işlemek suretiyle faydalanma hakkı munhasıran eser sahibine aittir.

• ÇOĞALTMA HAKKI: Bir eserin aslını veya kopyalarını, herhangi bir şekil veya yöntemle, tamamen veya kısmen, doğrudan veya dolaylı, geçici veya sürekli olarak çoğaltma hakkı münhasıran eser sahibine aittir

• YAYMA HAKKI: Bir eserin aslını veya çoğaltılmış nüshalarını, kiralamak, ödünç vermek, satışa çıkarmak veya diğer yollarla dağıtmak hakkı münhasıran eser sahibine aittir.

• TEMSİL HAKKI: Bir eserden, (?) doğrudan doğruya yahut işaret, ses veya resim nakline yarıyan aletlerle umumi mahallerde okumak, çalmak, oynamak ve göstermek gibi temsil suretiyle faydalanma hakkı munhasıran eser sahibine aittir.

• İŞARET, SES VE/VEYA GÖRÜNTÜ NAKLİNE YARAYAN ARAÇLARLA UMUMA İLETİM HAKKI: Bir eserin aslını veya çoğaltılmış nüshalarını, radyo-televizyon, uydu ve kablo gibi telli veya telsiz yayın yapan kuruluşlar vasıtasıyla veya dijital iletim de dahil olmak üzere işaret, ses ve/veya görüntü nakline yarayan araçlarla yayınlanması ve yayınlanan eserlerin bu kuruluşların yayınlarından alınarak başka yayın kuruluşları tarafından yeniden yayınlanması suretiyle umuma iletilmesi hakkı münhasıran eser sahibine aittir.

ALINTI SERBESTÎSİNİN SINIRLARI

Bir eserden aşağıdaki hallerde alıntı yapılması mümkündür.

1. Alenileşmiş bir eserin bazı cümle ve fıkralarının müstakil bir ilim ve edebiyat eserine alınması;
2. Yayımlanmış bir bestenin en çok tema, motif, pasaj ve fikir nevinden parçalarının müstakil bir musiki eserine alınması;
3. Alenileşmiş güzel sanat eserlerinin ve yayımlanmış diğer eserlerin, maksadın haklı göstereceği bir nispet dahilinde ve münderacatını aydınlatmak maksadiyle bir ilim eserine konulması;
4. Alenileşmiş güzel sanat eserlerinin ilmi konferans veya derslerde, konuyu aydınlatmak için projeksiyon ve buna benzer vasıtalarla gösterilmesi.

Alıntının belli olacak şekilde yapılması lazımdır. İlim eserlerinde, iktibas hususunda kullanılan eserin ve eser sahibinin adından başka bu kısmın alındığı yer belirtilir.

GAZETE İÇERİĞİNDEN ALINTI

Basın veya radyo tarafından umuma yayılmış bulunan günlük havadisler ve haberler serbestçe iktibas olunabilir.

Gazete veya dergilerde çıkan toplumsal, siyasi veya ekonomik günlük meselelere dair makale ve fıkraların iktibas hakkı açıkça saklı tutulmamışsa aynen veya işlenmiş şekilde diğer gazete ve dergiler tarafından alınması ve radyo vasıtasıyla veya diğer bir suretle yayılması serbesttir. İktibas hakkı mahfuz tutulsa bile sözü geçen makale ve fıkraların kısaltılarak basın özetleri şeklinde alınması, radyo vasıtasıyla veya diğer bir suretle yayılması mümkündür.

Bütün bu hallerde, alıntı yapılan gazete, dergi ve ajansın ve eğer bunlar da başka bir kaynaktan alınmışlarsa o kaynağın adı, tarih ve sayısından başka makale sahiplerinin adı, müstear adı veya alameti belirtmek gerekir.

ESER SAHİBİNİN HAKLARININ İHLALİ DURUMUNDA AÇILABİLECEK HUKUK VE CEZA DAVALARI

Yukarıda sayılan manevi ve mali hakları tecavüze uğrayan kimse tecavüz edene karşı hukuk ve ceza davaları açabilir.

Tecavüz, çalıştığı sırada bir işletmenin temsilcisi veya işçileri tarafından yapılmışsa işletme sahibi hakkında da dava açılabilir.

HUKUK DAVALARI

Eser, eser sahibinin izni olmadan çevrilmiş, sözleşme dışı veya sözleşmede belirtilen sayıdan fazla basılmış, diğer biçimde işlenmiş veya radyo-televizyon gibi araçlarla yayınlanmış veya temsil edilmiş ise; izni alınmamış eser sahibi, sözleşme yapılmış olması halinde isteyebileceği bedelin veya emsal veya rayiç bedel itibarıyla uğradığı zararın en çok üç kat fazlasını isteyebilir. Bu bedelin tespitinde öncelikle ilgili meslek birliklerinin görüşü esas alınır.

Bir eserden izinsiz çoğaltma yolu ile yarar sağlanıyorsa ve çoğaltılan kopyaları satışa çıkarılmamışsa, eser sahibi; çoğaltılmış kopyaların, çoğaltmaya yarayan film, kalıp ve benzeri araçların imhasını veya maliyet fiyatını aşmamak üzere çoğaltılmış kopyaların ve çoğaltmaya yarayan film, kalıp ve benzeri gereçlerin uygun bir bedel karşılığında kendisine verilmesini ya da sözleşme olması durumunda isteyebileceği miktarın üç kat fazlasını talep edebilir. Bu husus, izinsiz çoğaltma yoluna giden kişinin yasal sorumluluğunu ortadan kaldırmaz.

Bir eserin izinsiz çoğaltılan kopyaları satışa çıkarılmışsa veya satış haksız bir tecavüz oluşturuyorsa, eser sahibi tecavüz edenin elinde bulunan nüshalar hakkında ikinci fıkrada yazılı şıklardan birini seçebilir.

Bedel talebinde bulunan kişi, tecavüz edene karşı onunla bir sözleşme yapmış olması halinde haiz olabileceği bütün hak ve yetkileri ileri sürebilir.

Mali veya manevi haklarında tecavüz tehlikesine maruz kalan eser sahibi muhtemel tecavüzün önlenmesini dava edebilir. Vakı olan tecavüzün devam veya tekrarı muhtemel görülen hallerde de aynı hüküm caridir.

CEZA DAVALARI:

Kanunun hükümlerine aykırı olarak kasten:

1. Alenileşmiş olsun veya olmasın, eser sahibi veya halefinin yazılı izni olmadan bir eseri umuma arz eden veya yayımlayan,
2. Sahip veya halefinin yazılı izni olmadan, bir esere veya çoğaltılmış nüshalarına ad koyan,
3. Başkasının eserini kendi eseri veya kendisinin eserini başkasının eseri olarak gösteren veya 15 inci maddenin ikinci fıkrası hükmüne aykırı hareket eden,
4. Kanundaki 32, 33, 34, 35, 36, 37, 39 ve 40 ıncı maddelerdeki hallerde kaynak göstermeyen veya yanlış yahut kifayetsiz veya aldatıcı kaynak gösteren, (İktibas kurallarına uymayan)

Eser sahibinin yazılı izni olmaksızın bir eseri değiştiren,

Aralarında mevcut bir sözleşme olmasına rağmen bu sözleşme hükümlerine aykırı olarak bir eser veya işlenmelerinin kendi tarafından çoğaltılmış nüshalarını satan veya dağıtan kişiler hakkında, üç aydan iki yıla kadar hapis veya onmilyar liradan ellimilyar liraya kadar adli para cezasına veya zararın ağırlığı dikkate alınarak her ikisine birden,

Hak sahibinin izni olmaksızın bir eseri ve çoğaltılmış nüshalarını, bu Kanunun 81 inci maddesinin yedinci fıkrasında sayılan yerlerde satan kişiler hakkında üç aydan iki yıla kadar hapis veya beşmilyar liradan ellimilyar liraya kadar adli para cezasına veya zararın ağırlığı dikkate alınarak her ikisine birden,

Hak sahibinin izni olmaksızın;

1. Bir eseri herhangi bir şekilde işleyen,
2. Bir eseri herhangi bir şekilde çoğaltan,
3. Bir eseri herhangi bir şekilde yayan,
4. Bir eserin nüshalarını yasal veya yasal olmayan yollardan ülkeye sokan ve her ne şekilde olursa olsun ticaret konusu yapan,
5. Bir eseri topluma açık yerlerde gösteren veya temsil eden, bu gösterimi düzenleyen veya dijital iletim de dahil olmak üzere her nevi işaret, ses ve/veya görüntü iletimine yarayan araçlarla yayan veya yayımına aracılık eden,

Kişiler hakkında, iki yıldan dört yıla kadar hapis veya ellimilyar liradan yüzellimilyar liraya kadar adli para cezasına veya zararın ağırlığı dikkate alınarak her ikisine birden hükmolunur.

SONUÇ

Görüldüğü üzere ülkemizde kanunda tanımlanan nitelikteki eser sahipleri başka hak sahiplerine tanınmayan ayrıcalıkta hukuk ve ceza yaptırımlarıyla korunmaktadır. Gerek eser sahibi olarak sizin ve gerekse yayıncınızın yaptırımlarla karşı karşıya kalmamanız için, eserinizi meydana getirirken başka eserlerden yararlanma durumunuz varsa bunu kurallar dairesinde ve gerekli özeni göstererek yapmalısınız.